واکسیناسیون کودک
ایمن‌سازی فعال یا واکسیناسیون اقدام بسیار مهم و با ارزشی است که به منظور پیش‌گیری از عفونت یا کاهش شدت بیماری با تجویز آنتی‌بادی (پادتن) یا آنتی‌ژن صورت گرفته و به کمک آن می‌توان با هزینه‌ی اندکی از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری کرد. با اجرای برنامه‌ی واکسیناسیون همگانی در جهان شیوع بسیاری از بیماری‌های خطرناک در بین شیرخواران، کودکان و بالغین بهشدت کاهش یافته است. به‌طوری‌که اکنون بیماری‌هایی مانند: دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه و فلج اطفال با موفقیت کنترل شده و در بسیاری از کشورها به کم‌ترین میزان خود رسیده است. هم‌چنین بیماری آبله با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی به‌طور کامل ریشه‌کن شده است.
در حال حاضر برای بیش از ۲۰ بیماری انسانی، واکسن وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به طور همگانی و بقیه در شرایط خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
واکسن چگونه از بیماری‌ها پیش‌گیری می‌کند؟
واکسن‌ها از میکروب یا ویرورس کشته‌شده یا ضعیف‌شده که عامل بیماری‌های خاص هستند، ساخته شده‌اند. با تزریق واکسن دستگاه ایمنی تحت حمله‌ی این میکروب‌ها یا ویروس‌ها قرار می‌گیرد و در نتیجه ترشح آنتی‌بادی یا پادتن در بدن بالا می‌رود. این آنتی‌بادی‌ها در بدن کودک فعال باقی می‌مانند و در صورتی‌که بدن با بیماری واقعی مواجه شود از کودک در مقابل آن ویروس یا میکروب محافظت می‌کنند. به‌عنوان مثال اگر سیاه سرفه در منطقه‌ی شما شایع شود احتمال ابتلای کودک شما که واکسینه شده است، از کودکی که واکسینه نشده کمتر است.
تزریق واکسن به فرزندان برای تمام والدین ناخوشایند است. اما برنامه‌ی واکسیناسیون به منظور پیش‌گیری از بیماری‌های خطرناک تهیه شده و مهمترین هدف آن تامین سلامت کودکان می‌باشد. بعضی از این بیماری‌ها (مانند: فلج اطفال، سرخک، دیفتری و غیره) ۵۰ سال پیش بسیار شایع بودند ولی امروزه به علت انجام واکسیناسیون همگانی موارد ابتلا به آن‌ها بسیار کاهش یافته و در حال ریشه‌کن شدن است. وزرات بهداشت و درمان در هر کشور بسته به سطح ایمنی عمومی برای بیماری‌های خطرناک شایع، برنامه و جدول واکسیناسیون خاصی را برای کودکان و بزرگسالان تنظیم می‌کند.
کارت مراقبت کودک و روش استفاده از آن
در ایران هر کودک یک کارت مخصوص مراقبت کودک دارد که شامل جدول واکسیناسیون، تغذیه و روند رشد کودک می‌باشد. اگر فرزند شما این کارت را ندارد، در اولین فرصت به یکی از مراکز بهداشتی و درمانی در محدوده‌ی محل زندگی خود مراجعه نمایید و برای او پرونده تشکیل داده و کارت مراقبت کودک را دریافت کنید.
ویژگی‌های هر واکسن کودک
واکسن ب‌ث‌ژ: این واکسن از باکتری ضعیف‌شده‌ی بیماری سل ساخته شده است و به‌صورت زیر جلدی در ناحیه‌ی بازو در بدو تولد تزریق می‌شود. بهترین سن برای تزریق واکسن ب‌ث‌ژ بدو تولد است. معمولا جای محل تزریق باقی می‌ماند ولی اگر جای تزریق بر روی بازو نماند، لازم نیست تزریق تکرار شود. در بعضی از موارد تورم غده‌های لنفاوی زیر بغل بعد از تزریق واکسن مشاهده می‌شود که معمولا با گذشت زمان برطرف شده و نیاز به درمان خاصی ندارد.
قطره‌ی خوراکی فلج اطفال: فلج اطفال یک بیماری حاد ویروسی است که می‌تواند منجر به فلج دائم بخشی از عضلات بدن و حتی مرگ شود. برای جلوگیری از این بیماری ناتوان کننده و سخت، بهترین راه واکسیناسیون است. واکسن فلج اطفال به‌صورت خوراکی و با استفاده از ویروس ضعیف‌شده ساخته می‌شود.
واکسن هپاتیت B: این ویروس از راه خون (مانند انتقال خون)، تماس جنسی و از طریق مادر به فرزند (در دوران بارداری) منتقل می‌شود. افرادی که با بیماران در تماس هستند مانند: کارکنان و بیماران بخش دیالیز، پزشکان، دندان‌پزشکان، پرستاران و کارکنان بانک خون بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند و به‌عنوان گروه پرخطر باید واکسینه شوند. واکسن این بیماری از سال ۱۳۷۲ وارد برنامه‌ی واکسیناسیون کشوری اطفال شده است. عوارض این واکسن اندک بوده و شامل درد و قرمزی در ناحیه تزریق، سردرد مختصر و احساس کسالت می‌باشد.
واکسن سه‌گانه: این واکسن از باکتری کشته‌شده‌ی سیاه‌سرفه و سم باکتری‌های دیفتری و کزاز ساخته شده است. عوارض معمول این واکسن تب و بی‌قراری است که معمولا تا جند روز ادامه می‌یابد. برای کاهش تب در کودک خود می‌توانید از پاشویه و استامینوفن استفاده کنید. اگر بعد از تزریق، فرزند شما دچار تب ۴۰ درجه یا تشنج شد حتما آن را در نوبت‌های بعدی متذکر شوید تا از واکسن دوگانه‌ی اطفال استفاده شود.
واکسن دوگانه‌ی اطفال: این واکسن مانند واکسن دوگانه‌ی بزرگسالان شامل واکسن‌های دیفتری و کزاز است و تنها فرق آن مقدار بیشتر واکسن دیفتری است.
واکسن MMR (سرخک، سرخجه، اوریون): با تزریق این واکسن فرزند شما در برابر بیماری‌های سرخک، سرخجه، اوریون ایمنی پیدا می‌کند. علائم بیماری سرخک عبارتنداز تب بالا و چند روزه، آب‌ریزش بینی، التهاب ملتحمه‌ی چشم و جوش‌هایی که بعد از شروع تب ظاهر می‌شوند، التهاب پرده‌ی مغز، التهاب گوش میانی و برونشیت ممکن است در ادامه‌ی علائم سرخک ظاهر شوند. در بعضی از کشورها میزان مرگ‌ومیر بیماری سرخک به ۱۰ درصد مبتلایان می‌رسد. سرخجه نیز با بثورات جلدی همراه است و علائم آن شامل تب و سرفه می‌باشد ولی این علائم خفیف‌تر از سرخک ظاهر می‌شوند. در صورتی‌که خانم‌های باردار به این بیماری مبتلا شوند خطرناک است، زیرا احتمال نقص مادرزادی جنین را بهشدت افزایش می‌دهد.
واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان (شامل واکسن‌های سه‌گانه، هپاتیت B و واکسن هموفیلیوس آنفلونزا نوع B): این واکسن از طریق کاهش میزان بروز پنومونی و مننژیت‌های حاصل از هموفیلوس آنفلونزا نوع B سبب ارتقای سلامت کودکان خواهد شد.
آیا واکسیناسون باید تحت هر شرایطی انجام شود؟
به جز چند مورد خاص، واکسیناسیون در اکثر موارد می‌بایست انجام شود. به‌عنوان مثال شل بودن مدفوع یا سرماخوردگی معمولی نباید مانع از انجام واکسیناسیون شود. برنامه‌ی واکسیناسیون کودکان نارس و یا کم‌وزن نیز طبق جدول واکسیناسیون عادی است و تزریق به‌موقع واکسن‌ها توصیه می‌شود. ابتلا به سوءتفذیه نیز نه تنها مانعی برای واکسیناسیون نیست، بلکه واکسیناسیون به‌موقع کودکان مبتلا به سوءتغذیه بهشدت توصیه می‌شود زیرا آن‌ها را نسبت به بیماری‌هایی که بیشتر در معرض ابتلا به آن‌ها هستند مقاوم می‌کند. برای هیچ واکسنی جز سیاه‌سرفه محدودیت سنی وجود ندارد و در صورتی که واکسیناسیون انجام نشده است، باید طبق برنامه عمل شود.
- واکسن هپاتیتB برای کودکانی که در هنگام تولد وزن آن‌ها کمتر از ۲۰۰۰ گرم باشد و در وقت مقرر مراجعه نموده باشند در چهار نوبت (بدو تولد، یک ماهگی، دو ماهگی و شش ماهگی) تزریق می‌شود.
- تزریق واکسن دوگانه‌ی ویژه‌ی بزرگسالان، هر ۱۰ سال یک بار باید تکرار شود.
با توجه به اهمیت تکمیل واکسیناسیون در زمان مقرر، کودکان زیر یک سالی که واکسیناسیون آن‌ها به‌طور منظم انجام نشده است، با رعایت فاصله‌های زمانی زیر می‌توانند واکسیناسیون را طبق جدول زمانی معمول انجام دهند:
- حداقل فاصله‌ی بین نوبت واکسن‌های سه‌گانه: یک ماه
- حداقل فاصله‌ی بین نوبت واکسن‌های فلج اطفال: یک ماه
- حداقل فاصله‌ی بین نوبت اول و دوم هپاتیتB: یک ماه
- حداقل فاصله‌ی بین نوبت دوم و سوم هپاتیتB: دو ماه
- حداقل فاصله‌ی بین نوبت اول و دومMMR : یک ماه.
جدول ایمن‌سازی کودکانی که از یک سالگی تا شش سالگی در وقت مقرر مراجعه نکرده‌اند، نیز در جدول زیر آمده است:
- بعد از تمام شدن شش سالگی (شش سال و ۱۱ ماه و ۲۹ روز) تزریق واکسن سه‌گانه ممنوع است و باید از واکسن دوگانه‌ی ویژه‌ی بزرگسالان استفاده شود.
- در صورتی‌که سن کودک هنگام تزریق یادآور اول سه‌گانه و فلج اطفال، چهار سال یا بیشتر باشد، یادآور دوم لزومی ندارد.
- اگر سن کودک هنگام دریافت اولین نوبتMMR کمتر از ۱۸ ماه باشد با رعایت فاصله‌ی زمانی حداقل یک ماه می‌توان نوبت دوم را در سن ۱۸ ماهگی تزریق کرد، و اگر اولین تزریق آن پس از ۱۸ ماهگی باشد نوبت دوم با رعایت فاصله‌ی زمانی یک ماه تزریق می‌گردد.
در چه مواردی واکسیناسیون انجام نمی‌شود یا با تغییرات انجام می‌شود؟
در مورد کودکان مبتلا به آلرژی شدید و یا ضایعات و عوارض مغزی و عصبی واکسیناسیون می‌بایست با احتیاط و با نظر پزشک کودکان انجام شود ؛
در کودکان مبتلا به بیماری‌های حاد شدید تا رفع تب و بیماری فقط تزریق واکسن سه‌گانه باید عقب بیافتد ؛
- در کودکانی که سابقه‌ی بیماری‌های مزمن چرکی، ناراحتی‌های عصبی، تشنج، ضایعات مغزی و سابقه‌ی خانوادگی بیماری‌های عصبی را دارند واکسن سه‌گانه نباید تزریق شود ؛
- در کودکانی که دچار اختلالات ایمنی، چه اولیه و چه اکتسابی مثل لوسمی (سرطان خون) و غیره هستند، برای تزریق واکسن‌های ویروسی زنده و واکسن سل (ب.ث.ژ) منع مصرف دارند ؛
- در افراد مبتلا به هموفیلی واکسن هپاتیتB بایستی زیرجلدی تزریق شود.
نکات مهم در واکسیناسیون بر اساس برنامه‌ی ایمن‌سازی مصوب (کمیته‌ی کشوری ایمن‌سازی):
- در مورد واکسن‌های چند نوبتی مثل فلج اطفال، سه‌گانه و هپاتیتB، اگر به هر علتی ایمن‌سازی طبق فواصل زمانی تعیین‌شده انجام نشود، نیازی به از سر گرفتن واکسیناسیون نیست و با احتساب واکسیناسیون قبلی، می‌توان برنامه‌ی ایمن‌سازی را طبق جدول ادامه داد.
- اگر بعد از تزریق واکسن سه‌گانه، کودک دچار تب بالای ۴۰ درجه (درجه‌ی معقدی) و یا تشنج شود، در نوبت‌های بعدی بایستی از واکسن دوگانه استفاده شود. هم‌چنین اگر به هر علتی در سن زیر هفت سال واکسن دوگانه به جای سه‌گانه تزریق شود، لازم است واکسن دوگانه در سه نوبت تکرار شود و سه‌گانه‌ی اولی به جای یک نوبت محسوب خواهد شد.
- تزریق واکسن سه‌گانه در کودکانی که دچار ضایعات مغزی پیش‌رونده می‌باشند ممنوع است و باید از واکسن دوگانه استفاده شود.
- فاصله‌ی بین نوبت سوم واکسن سه‌گانه و یادآور آن نباید از شش ماه کمتر باشد.
- در صورتی‌که واکسن‌های ویروسی زنده به‌طور هم‌زمان تزریق نشوند، باید بین هر کدام از آن‌ها حداقل یک ماه فاصله باشد.
- تا جایی که ممکن است از تزریق گاماگلوبولین به اطفال خودداری شود مگر در مواردی که پزشک اجازه دهد. در این صورت فاصله‌ی زمانی بین تزریق واکسن‌های ویروسی زنده‌ی ضعیف‌شده (به جز تب زرد و فلج اطفال خوراکی)، با گاماگلوبولین و فرآورده‌های خونی حداقل سه ماه باید باشد.
- اگر تا دو هفته بعد از تلقیح واکسن‌های زنده‌ی ویروسی (به جز تب زرد و پولیو خوراکی) به هر علتی گاماگلوبولین و فرآورده‌های خونی تزریق شود، باید پس از سه ماه واکسن دوباره تکرار شود.
- به‌علت ریشه‌کن شدن آبله در جهان، تلقیح این واکسن به هیچ وجه لازم نیست.
- تزریق واکسن فلج اطفال در افرادی که دارای نقص دستگاه ایمنی می‌باشند مطابق دستورالعمل کارخانه‌ی سازنده انجام شود.
- تغذیه با هر نوع شیر از جمله شیر مادر (خرید شیشه شیر ) با واکسن فلج اطفال مغایرتی ندارد و نیازی به قطع شیردهی قبل یا بعد از ایمن‌سازی نخواهد بود، هم‌چنین استفراغ مختصر پس از خوراندن قطره‌ی فلج اطفال مسئله‌ی مهمی نیست و نیازی به تجدید واکسن نمی‌باشد.
- اولین نوبت واکسن فلج اطفال باید هر چه زودتر پس از تولد و در نوزادانی که در زایشگاه به دنیا آمده‌اند هنگام خروج از زایشگاه داده شود، در صورتی‌که به هر دلیل تجویز واکسن در روزهای اول مقدور نباشد در اولین فرصت ممکن باید واکسن را تجویز نمود. محدودیت زمانی خاصی بین نوبت صفر و اول وجود ندارد.
- سابقه‌ی حساسیت به تخم‌مرغ مانع از ایمن‌سازی در برابر سرخک نیست.
- تزریق هم‌زمان واکسن سرخک و ب.ث.ژ هیچ‌گونه مانعی ندارد. فقط باید در دو محل جداگانه تزریق انجام شود.
- چنان‌چه واکسن سرخک در سن ۱۵ ماهگی به هر علتی تلقیح نشده باشد در اولین فرصت ممکن باید تلقیح شود.
- در صورتی که کودک در بدو تولد نوبت اول واکسن هپاتیت را دریافت نکرده باشد، باید نوبت اول آن را همراه با سه‌گانه‌ی اول، نوبت دوم را همراه با سه‌گانه‌ی دوم و نوبت سوم را همراه با سرخک دریافت نماید.
- اگر شیرخواران واکسن هپاتیتB را تا سه‌ماهگی دریافت نکرده‌اند، می‌توان هم‌زمان با سه‌گانه‌ی دوم دوز اول، هم‌زمان با سه‌گانه‌ی سوم دوز دوم، هم‌زمان با سرخک دوز سوم، را تزریق کنند (در هر صورت فواصل تزریق واکسن‌های هپاتیت نباید کمتر از یک ماه باشد).
- بهترین سن برای تزریق واکسن ب.ث.ژ بدو تولد می‌باشد.
- برای تزریق واکسن هپاتیتB هیچ مانعی وجود ندارد حتی اگر فرد HBsAG مثبت یا HBsAb مثبت باشد.
- برای نوزادانی که از مادران مبتلا به هپاتیت به‌دنیا آمده‌اند، ایمونوگلوبین اختصاصی هپاتیتB را همراه با واکسن هپاتیت B در اسرع وقت و ترجیحاً ۱۲ ساعت پس از تولد به‌طور هم‌زمان در دو عضله‌ی جداگانه باید تزریق کرد. در صورت عدم دسترسی به ایمونوگلوبین اختصاصی، تزریق واکسن هپاتیت به تنهایی نیز در ساعات اولیه پس از تولد حدود ۷۵ درصد تا ۹۵ درصد ایمنی ایجاد می‌کند.
- در صورتی‌که یکی از زوجین مبتلا به هپاتیتB باشد زوج دیگر و فرزندان ساکن در منزل آن‌ها باید در برابر بیماری هپاتیت واکسینه شوند.
- در کودکان دارای نقص دستگاه ایمنی، کودکان تحت درمان با داروهای پایین‌آورنده‌ی قدرت دفاعی بدن مانند کورتیکواستروئیدها و تحت درمان با اشعه و مبتلایان به لوسمی، لنفوم و سرطان‌های ژنرالیزه استفاده از واکسن فلج اطفال زنده‌ی خوراکی ممنوع می‌باشد و به جای آن از واکسن کشته‌شده‌ی تزریقی باید استفاده شود.
No comment