لاک‌پشت پوزه عقابی

نام علمی: Eretmochelys imbricate

نوع رژیم: همه‌ چیز‌خوار

نام انگلیسی: Hawksbill Turtle

میانگین طول عمر: 30 تا 50 سال

میانگین وزن و اندازه: 1 متر و 80 کیلوگرم

محل زندگی: خلیج فارس، اقیانوس آرام، اقیانوس هند و اقیانوس اطلس

تغذیه و ویژگی‌ منحصر به فرد لاک‌پشت پوزه عقابی

خاص بودن لاک‌پشت پوزه عقابی تنها در نام و چهره متفاوت این جانور سنگ پشت خلاصه نمی‌شود. زیرا از آنجایی که پوزه عقابی گونه‌ای تکامل یافته از دو گونه لاک‌پشت سرخ و لاک‌پشت دریایی ریدلی است، انتظار می‌رود صفات مشترک بسیاری هم با آن دو داشته باشد. یکی از بارزترین صفات لاک‌پشت‌‎های سرخ و ریدلی، منبع تغذیه آن‌ها است که از جانورانی مانند نرم‌تنان، خرچنگ‌ها، میگو و عروس‌های دریایی تامین می‌شود؛ امّا رژیم غذایی لاک‌پشت پوزه عقابی، متفاوت‎‌تر بوده و این حیوان از اسفنج‌ها تغذیه می‌کند.

اسفنج‌ها جانوران بی‌تحرکی هستند که طعمی شور و تلخ دارند، هضم آن‌ها نیز برای بسیاری از جانوران دشوار است. با این حال لاک‌پشت پوزه عقابی تنها خزنده و حتی تنها جانوری است که (در کنار عروس ماهی) از اسفنج‌ها تغذیه می‌کند.

گفته شده، پوزه‌ی عقابی شکل این لاک‌پشت، به این اسفنج‌ها هم مربوط می‌شود. از جهتی که اسفنج‌ها در میان صخره‌ها می‌زیستند، لاک‌پشت‌ها نیاز دارند تا سرهای خود را برای تغذیه به میان سنگ‌ها فرو ببرند، این موضوع طی سالیان دراز سبب شد تا پوزه این جانوران به شکل عقاب در بیاید.

• لاک‌پشت پوزه عقابی از زیباترین گونه‌های لاک‌پشت‌های دریایی است.
• گونه خاصی از لاک‌پشت است که پوزه عقابی و رفتاری آرام دارد.
• پوزه عقابی (منقاری) آن‌ها موجب شده تا نامشان به عنوان اولین خزندگان منقار‌دار به ثبت برسد.
• لاکپشت‌های پوزه عقابی از گونه‌های کمیاب و در معرض انقراض‌اند.
• یکی از گونه‌های جانوری خلیج فارس که بقا آن حدود 200 میلیون سال پیش تخمین زده شده است.

وضعیت بقای لاک‌پشت پوزه عقابی

متاسفانه نه در ایران و نه در هیچ‌ جای دیگر، لاک‌پشت‌های پوزه عقابی شرایط بقای مطلوبی ندارند و تحت فهرست سازمان  IUCN (اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست) در شدیدترین معرض انقراض گونه‌ای قرار دارند، طوری که تنها 1 گام تا انقراض کامل آن‌ها در طبیعت باقی مانده است.

به نقل از نشنال جئوگرافیک، عوامل انسانی تاثیرگذارترین دلیل نابودی لاک‌پشت‌های پوزه عقابی بوده و فعالیت‌هایی نظیر تجارت لاک‌پشت به دلیل استفاده از لاک خوش طرح و رنگ آن در صنایع زینتی، استفاده از تخم و گوشت آن به دلیل ارزش غذایی و کاربردهای پزشکی، از بین بردن زیستگاه‌ طبیعی آن‌ها به وسیله حفاری نفت و عواملی دیگر، از جمله دلایلی هستند که این لاک‌پشت‌ها را در معرض انقراض قرار می‌دهد.

در سال‌های دور به جز ایران در چین و ژاپن هم تعداد لاکپشتان پوزه عقابی زیاد بود اما به دلیل صید بی‌رویه منقرض یا در حال انقراض‌اند. به طور کلی این جانداران زیبا در آب های اقیانوس اطلس، هند و آرام دیده شده اند اما به دلیل گوشت خوش‌طعم و لاک زیبا و رنگارنگشان که به آن‌ها سپر کاراپاس آن‌قدر به دام صیادان افتاده‌اند که اگر فکری برای آن‌ها نکنیم حتما تا چند سال دیگر کاملا در دنیا منقرض خواهند شد. پوزه عقابی‌ها بدن‌های زیبا و مسطح خود را زیر لاکِ محافظِ خیره‌کننده‌ای پنهان کرده‌اند و چهره‌ای دیدنی و شگفت‌انگیز دارند.

ویژگی خاص این‌گونه لاکپشت‌ها، پوزه یا منقار کوتاهشان است، آن‌ها در قسمت دهان منقاری کوچک و خمیده دارند که برای غذا خوردن بسیار کمکشان می‌کند. این منقارها شبیه به مکش جاروبرقی عمل می‌کند و به کمک آن‌ها غذاهایشان را به داخل می‌کشند، به همین دلیل به آن‌ها پوزه عقابی یا منقار کوتاه می‌گویند. این لاکپشت‌ها جثه‌ای بزرگ دارند و به صورت میانگین طولشان به یک متر و وزنشان به 80 کیلوگرم می‌رسد، به همین دلیل صید آن‌ها آسان است. لاک‌پشت پوزه عقابی از زیباترین گونه‌های لاکپشت‌های دریایی و باخه ایان یا باخه‌ئیان (گونه‌ای از جانوران که نهان گردن‌ها با سنگ یا لاکی در پشت) محسوب می‌شود.

در حال حاضر، کمتر از 8000  لاک‌پشت‌های پوزه عقابی در جهان باقی مانده، گونه‌ای که تنها در 100 سال پیش میلیون‌ها عدد از آن وجود داشت.

زیستگاه لاک‌پشت پوزه عقابی

البته فراموش نکنید که لاک‌پشت دریایی نوعی خزنده محسوب می‌شود و برخلاف بسیاری از گونه‌های دریایی، دارای شش است؛ بنابراین این سنگ‌پشتان نیاز دارند با توجه به فعالیت خود، چندین ثانیه را در سطح آب بگذرانند. به طور کلی اقیانس اطلس، هند، آرام و خلیج فارس به عنوان زیستگاه اصلی لاک‌پشت‌های پوزه عقابی یاد می‌شود. زیستگاه این جانور در ایران به طور دقیق‌تر شامل استان هرمزگان، جزایر قشم، کیش شیدور، هندورابی، هنگام و هرمز، نخیلو و ام‌الکرم و حتی استان بوشهر می‌شود که از این میان جزیره شیدور بیشترین تراکم لانه‌های لاک‌پشت‌های پوزه عقابی و جزیره لاوان کمترین تراکم را به خود اختصاص داده است.

چرخه زندگی لاک‌پشت‌های پوزه عقابی به سه مرحله دریانشینی، مرحله اقیانوسی و مرحله باروری تقسیم می‌شود، در چرخه سوم که باروری باشد لاک‌پشت‌های پوزه عقابی جهت تخم‌گذاری به سواحل نزدیک می‌شوند و این زمانی است که جزیره‌های نامبرده مملو از تخم‌های لاک‌پشت می‌شود. روستای شیب‌دراز که در جزیره قشم واقع شده، یکی از معروف‌ترین اماکن برای مشاهده لاک‌پشت پوزه عقابی محسوب می‌شود، چرا که حتی ممکن است تا عرض 25 کیلومتری این روستا نیز لاک‌پشت‌ها تخم ریزی کنند.

به طور  کلی، 7 گونه لاک‌پشت دریایی در جهان وجود دارد که 5 گونه آن در آب‌های خلیج فارس یا به صورت فصلی یا به صورت دائمی حضور دارند و از این میان، دوگونه بسیار کمیاب لاک‌پشت‌های دریایی، یعنی لاک‌پشت سبز و پوزه عقابی برای تخم‌ریزی به جزایر جنوبی ایران روی می‌‌آورند.

لاک‌پشت پوزه عقابی در هربار تخم ریزی، 130 تا 160 تخم در آشیانه می‌ریزند. بنابراین کشور ما نقش مهمی در نگهداری و محافظت از مناطق تخم‌ریزی شده خواهد داشت. یک لاک‌پشت پوزه عقابی ماده دست کم 20 سال زمان نیاز دارد تا به بلوغ جنسی برسد و صدها یا هزاران کیلومتر را طی کند تا در ساحل مورد نظر تخم‌ریزی کند.

زیستگاه لاک پشت پوزه عقابی در ایران

خوب است کمی بیشتر با سرمایه‌های ملی کشورمان ایران آشنا شویم؛ سرمایه‌هایی که باید با کمک و همکاری با هم از آن‌ها حفاظت کنیم. حدودا 5 گونه از 7 گونه لاک‌پشت دریایی که تا به حال شناخته شده، در ناحیه خلیج‌فارس زندگی می‌کنند. در این میان، 2 گونه نادر از آن‌ها برای تخم‌گذاری به سواحل کشور ما می‌آیند، بنابراین مسئولیتمان در حفاظت از آن‌ها بسیار زیاد می‌شود و باید زیستگاهی مناسب را برای تخم‌گذاریشان مهیا نماییم.

لاک‌پشتان پوزه عقابی در طی فصل بهار به سواحل هرمزگان، کیش و قشم می‌آیند تا در شنزارهای نرم این ساحل‌ها تخم‌گذاری کنند. لاک‌پشت‌های ماده با باله‌هایشان در سواحل زیبای خلیج‌فارس چاله‌های کوچکی را حفر می‌کنند که عمقشان حدودا به 30 تا 40 سانتی‌متر می‌رسد و پس از تخم‌ریزی روی چاله را با شن می‌پوشانند تا تخم‌ها از دست شکارچیان در امان بمانند، اگر خوش‌شانس باشید و در زمان تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های پوزه عقابی (نیمه دوم اسفند ماه تا اواخر اردیبهشت)، در سواحل کیش و قشم قدم بزنید، نوزادان لاک‌پشتان را می‌بینید که سر از شن‌ها بیرون می‌آورند.

آناتومی لاک پشت پوزه عقابی

همان‌طور که در تصاویر مشاهده می‌کنید این لاک‌پشت‌ها چهار باله دارند تا حرکتشان در آب‌های بی‌کران اقیانوس‌ها سریع و آسان‌تر شود. دو باله جلویی نقش پنجه را هم برای این جانداران بازی می‌کنند

لاک آن‌ها طرح‌هایی دارد که انسان را ساعت‌ها محو خود می‌کند. رنگ لاکشان کهربایی با لکه‌های سیاه، سفید و قهوه ای است و رگه‌هایی از رنگ‌های دیگر هم در لاک این نوع جانداران دیده می‌شود. ترکیبی فوق‌العاده که برای این لاک‌پشت‌ها دردسرساز و دلیل مرگشان شده است. رنگ لاک‌ها یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین عوامل برای تشخیص جنس نر از ماده به شمار می‌رود. رنگ لاک نرهای این جانداران غلیظ و پر رنگ‌تر است که چهره‌ای خشن‌تری به آن‌ها می‌بخشد.

اگر دقت کرده باشید لاک اغلب لاک‌پشت‌ها از چندین سپر یا قسمت‌های کوچک‌تر تشکیل شده که از تجمع آن‌ها در کنار هم لاکی کامل درست می‌شود. هر لاک یک لاک‌پشت منقار کوتاه هم به چندین سپر کوچک‌تر تقسیم شده که تقریبا هر یک 4 الی 5 سپر مرکزی دارند و هر کدام با 4 سپر دیگر احاطه شده‌اند. رنگ لاک این جاندارن به مرور زمان تغییر می‌کند؛ در دوران نوجوانی رنگ‌های ملایم‌تری مثل سفید، زرد یا قهوه‌ای روشن دارند اما به مرورزمان و با نزدیک شدن به سن تولید مثل رنگشان پررنگ و پررنگ‌تر می‌شود.

تغذیه لاک پشت پوزه عقابی

غذای اصلی لاک‌پشت‌های پوزه عقابی اسفنج دریایی و جلبک‌هایی لابه‌لای صخره‌هاست به همین دلیل منقارهای کوچک این جانداران در کندن و مکیدن اسفنج‌ها از میان سنگ‌ها به آن‌ها کمک فراوانی می‌کند. حدود 70 تا 95 درصد غذاهای لاک‌پشت‌ها را جلبک و گیاهان دریایی تشکیل می‌دهد و غذای مورد علاقه آن‌ها است؛ بسیاری از جلبک‌ها و گیاهان دریایی سمی‌اند و خوردنشان ممکن است مرگ این جانداران را در پی داشته باشد اما چربی موجود در بدن لاک‌پشت‌ها به گونه‌ای است که سم گیاهان بر آن‌ها کمتر اثر کند. نزدیک بودن صخره‌های مرجانی به ساحل‌ها باعث می‌شود این جانداران برای تغذیه به ساحل نزدیک شده در نتیجه به راحتی شکار شوند. این لاکپشت‌ها از ماهی‌های کوچک، صدف، جوجه تیغی و میگو نیز تغذیه می‌کنند و یکی از دلایل اصلی که به آن‌ها همه چیزخوار گفته می‌شود همین است.

جفت گیری و تولیدمثل در لاک پشت پوزه عقابی

جفت گیری

لاک‌پشتان پوزه عقابی هر 2 الی 3 سال یک‌بار جفت‌گیری می‌کنند و سبب ادامه نسلشان می‌شوند، به‌طور کلی مراحل زندگی لاک‌پشتان پوزه عقابی را می‌توان به چند قسمت عمده تقسیم کرد:

•  سر بیرون آوردن از تخم‌ها: در این مرحله قدی حدود 20 سانتی‌متر دارند و بسیار آسیب‌پذیرند.
•  زندگی در اعماق دریا و اقیانوس‌ها: لاک‌پشت‌های پوزه عقابی تا زمانی که به بلوغ جسمی و جنسی نرسند تنها در آب اقیانوس‌ها به سر می برند و عمدتا فقط از گیاهان تغذیه می‌کنند. حدود 1 سال و 3 ماه از زمان تولد طول می‌کشد که لاک‌پشت‌ها به سن بلوغ برسند؛ البته بلوغ کامل آن‌ها در سن 2 سال و 4 ماهگی است، درست زمانی که قد آن‌ها به حدود 40 سانتی‌متر می‌رسد.
• بلوغ: هنگامی که لاک‌پشت‌ها به بلوغ برسند وارد مرحله کاملا جدیدی از زندگی می‌شوند؛ شروع به تخم‌گذاری کرده و از آن پس به سواحل می‌آیند و بیشتر به شکار ماهی‌های ریز می‌پردازند.

توجه داشته باشید که بنابر موقعیت جغرافیایی و محیط زندگی اندازه، وزن و سن بلوغ در این لاک‌پشت‌ها می‌تواند متفاوت باشد.

تولید مثل

همان‌طور که می‌دانید لاک‌پشتان پوزه عقابی هم مانند تمام گونه‌های دیگر لاک‌پشت‌ها از طریق تخم‌گذاری تولید مثل می‌کنند. ماده، کمی قبل‌تر از تخم‌گذاری در اعماق تالاب یا صخره‌ها به ساخت لانه می‌پردازد و هنگام نزدیک شدن به تخم‌گذاری خود را به سختی به محل مورد نظر ( گاهی هم در سواحل ) می‌کشد و تخم می‌گذارد؛ از سپتامبر تا فوریه (حدودا از شهریور تا اسفند) فصل تخم‌گذاری است. تخم‌گذاری معمولا در شب انجام می‌گیرد و اغلب مادران تخم‌های خود را زیر شن و ماسه سواحل پنهان می‌کنند. در ایران در فصل بهار پوزه عقابی‌ها برای تخم‌گذاری به سواحل می‌آیند.

جنس ماده تقریبا در هر تخم‌گذاری 100 الی 140 تخم می‌گذارد که حدودا تخم این نوع لاک‌پشت در 60 کشور دیده شده اما آن‌قدر تخم‌ها شکار می‌شوند و یا نوزادان توسط جانداران دیگر خورده می‌شوند که از 140 تخم گاهی حتی یک نوزاد هم سالم باقی نمی‌ماند. وزن نوزادان این لاک‌پشت حدودا 24 گرم است و لازم دارند 2 ماه در تخم بمانند تا آماده خروج شوند اما اغلب به محض خروج طعمه خرچنگ‌ها و اختاپوس‌هایی می‌شوند که برای تولد آن‌ها کمین کرده بودند.

به صورت کلی منقار کوتاه‌ها بیشتر عمرشان را انفرادی زندگی می‌کنند و تنها در فصول تولید مثل به دیدار همسرشان می‌روند. گفته می‌شود جنس ماده هر 2 الی 3 سال یک‌بار به لانه‌های اصلی و جاهایی که تخم‌گذاری کرده باز می‌گردند و دوباره در همان مکان‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. حدودا هر جنس ماده می‌تواند 3 الی 6 بار در هر سال (در فواصل 2 هفته یک‌بار) تخم‌گذاری نمایند. نکته جالب درباره تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها این است که جنس نر آن‌ها اغلب دیگر هیچ‌گاه به ساحلی که در آن به دنیا آمده‌اند باز نمی‌گردند، اما جنس ماده برای تخم‌گذاری به همان ساحلی که خودشان در آن زاده شده‌اند بر می‌گردند و تخم می‌گذارند.

اهمیت لاک پشت پوزه عقابی و ارزش حیاتی آن بر زندگی انسان

بیش از یک میلیارد انسان در جهان بطور مستقیم زندگیشان وابسته به تپه های مرجانی است؛ بدین معنی که از طریق توریسم دریایی و ماهیگیری امرار معاش می کنند. این تپه های مرجانی در مقیاس محلی و جهانی تاثیرات عمیقی بر سلامت زندگی انسانها دارند، به این ترتیب که:

۱- تخم گذاری و حیات بسیاری از جانداران دریایی وابسته به تپه های مرجانی است.

۲- بسیاری از داروهای گیاهی موثر از میان تپه های مرجانی تولید می شود.

۳- تپه های مرجانی جلوی بروز طوفان و سونامی های بسیاری را می گیرند.

۴- بعد از جنگلهای مناطق بارانی، تپه های مرجانی متنوع ترین زیستگاه جانوری دنیا را تشکیل می دهند.

۵- بیش از %۲۵ اکسیژن جو توسط جلبکهای موجود بر روی تپه های مرجانی تولید می شود.

و نکته شگفت انگیز اینجاست: نوعی خارسنگ با چسبیدن بر روی این تپه های عظیم و زیبای مرجانی باعث خفگی و مرگشان می شوند و تنها شکارچی این نوع خارسنگ “لاک پشتهای پوزه عقابی” هستند.

بطور خیلی ساده اگر لاک پشت پوزه عقابی منقرض شود، تپه های مرجانی از بین رفته، ماهیان منقرض و اکسیژن جو به شدت کاهش خواهد یافت و این یعنی مرگ میلیونها انسان در آینده ای نزدیک، شاید در بیست یا سی سال آینده!

حقایقی درباره لاک پشت پوزه عقابی

• میگو یکی از غذاهای مورد علاقه این لاک‌پشت است.
• از لاک این لاک‌پشت در تزیین طلا و جواهرات و وسایل تزیینی بانوان زیاد استفاده می‌شود.
• احتمالا در دنیا 20000 الی 30000 جنس ماده از این جاندار وجود دارد.
• وجود این لاک‌پشتان در اکوسیستم‌های دریایی بسیار مهم است و در جابه‌جایی مرجان‌ها و گیاهان دریایی نقش مهمی دارند.
• عمر لاکپشت های پوزه عقابی بین 30 تا 50 سال است و بر اساس شواهد احتمالا از 200 سال پیش می‌زیسته‌اند.
• نوزادان این لاک‌پشت‌ها تنها از جلبک‌های شناور روی آب تغذیه کرده و نمی‌توانند از منقار کوچکشان برای خرد کردن غذاها استفاده نمایند آن‌ها بیشتر با کمک شیرجه زدن غذا را تهیه کرده و آن را قورت می‌دهند.
• اگر از نزدیک به صورت این لاک‌پشت‌ها نگاه کنید انگار هزاران پولک کوچک به هم پیوسته تا چهره آن‌ها را تشکیل دهند.
• دیده شده که این لاک‌پشت‌ها حتی تا 200 تخم نیز بگذارند، نوزادان لاک‌پشت‌های پوزه عقابی از 40 تا 75 روز درون تخم باقی می‌مانند.
• نوزادان لاک‌پشت‌ها بعد از بیرون آمدن از تخم به سوی خط افق و نور حرکت می‌کنند و راهشان را به سوی دریا می‌یابند.

مهم‌ترین دلایل انقراض لاک‌ پشت‌ پوزه عقابی

• شکار بی‌رویه توسط انسان‌ها
• تخریب زیستگاه آن‌ها
• شکار شدن توسط ماهی‌های بزرگ‌تر
• آلودگی آب اقیانوس‌ها
• لذیذ بودن تخم آن‌ها و خوردنشان توسط جانداران مختلف
• عدم توجه به حفاظت از این لاک‌پشت‌ها
• گرفتار شدن در تورهای ماهیگیری
• توسعه ساحل‌ها و کم شدن سواحل صخره‌ای
• گرفتار شدن در زباله‌های دریا و اقیانوس‌ها
• شکار شدن و کشته شدن نوزادان این لاک‌پشت‌ها توسط جانداران دیگر
• شکار لاک‌پشت‌ها برای استفاده در صنعت طلا و جواهرسازی مخصوصا در اروپا و آسیا

یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل انقراض لاک‌پشتان پوزه عقابی این است که آن‌ها منبع غذایی خوبی برای گوشت‌خواران، پرندگان، خزندگان، ماهی‌ها و حتی حشرات‌اند، به عبارتی دیگر آن‌ها خوراکی خوشمزه‌ای برای اغلب جانداران به شمار می‌روند؛ لاک‌پشت‌های پوزه عقابی بزرگ‌تر نیز اغلب شکار کوسه‌ها می‌شوند.

انسان و شکار پوزه عقابی ها

این گونه لاک‌پشتان گوشت لذیذی دارند و این عمده‌ترین علت شکار شدن آن‌ها به خصوص در چین و ژاپن گوشت این جانداران است. اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. از لاک‌پشتان پوزه عقابی استفاده‌های بسیار دیگری هم می‌شود. لاک آن‌ها بسیار زیباست که گویا با قلمی نامرئی روی آن را نقاشی کرده‌اند به همین دلیل از لاک پوزه عقابی‌ها در ساخت وسایل تزیینی از جمله ظروف، لوازم دکوراسیون منزل، قاب عینک، شانه، برس، گیره مو، مجسمه و سایر لوازم استفاده می‌شود. سابق استفاده از لاک این حیوان برای ساخت وسائل تزیینی به روم باستان و یونان بر می‌گردد و در ژاپن نیز علاوه بر گوشت از لاک این جانداران هم زیاد استفاده می‌شود.

علاوه بر لاک آن‌ها از پوستشان هم برای تزیین اقلام کوچک و طلا و جواهرات بهره می‌برند و حتی دیده شده که از منقار محکم آن‌ها نیز در مجسمه‌سازی استفاده می‌کنند. به صورت کلی می‌توانیم بگوییم که از همه قسمت‌های بدن این جاندار زیبا و منحصر‌به‌فرد استفاده‌های مختلفی می‌شود و با آنکه در بیشتر کشورها شکارشان غیر قانونی است باز هم جمعیت آن‌ها رو به کاهش می‌رود.

نویسنده:مدیر سایت

مقالات